BİLGİ AVRUPASI’NI OLUŞTURMAK

Serap Girgin Baykal
ABVİZYONU
www.abvizyonu.com
Genel Yayın Yönetmeni

AB’nin yeni Araştırma Çerçeve Programı: 2007-2013

6 Nisan 2005’te Avrupa Komisyonu AB’nin yeni Araştırma programı için bir öneri benimsemiştir. Bu öneri, bilginin Avrupa’nın en önemli kaynağı olduğu bilinciyle, Avrupa’nın büyüme ve rekabet gücüne yeni bir hız kazandıracaktır. Yeni program Avrupa sanayisinin gereksinimlerine yönelik araştırmalara, uluslararası rekabet gücünü artırmak ve bazı sektörlerde dünya lideri rolünü geliştirmek amacıyla, geçmişte olduğundan daha fazla vurgu yapmaktadır. Program aynı zamanda ilk defa olarak, bir Avrupa Araştırma Konseyi kurarak, Avrupa’nın araştırmacı-güdümlü araştırmaların en iyilerine destek verecektir. Tüm program, Avrupa’nın küresel rekabet gücünü geliştirme rolünün gereği olan mükemmeliyet üzerinde yoğunlaşmış olacaktır. Diğer bir öncelik, süreçlere yönelik önlemler ve araçların akılcılaştırılması yoluyla, programa katılımı daha basit ve kolay hale getirmek olacaktır. Bu yeni yaklaşıma rağmen, devamlılığı sağlayan bir sürü unsur vardır: Uygulamada, katılımcıların çoğunluğu için programın kendisi değişmeyecek, ancak katılım kolaylaşacaktır.

Bu bilgi notu, nihai karar öncesinde Üye Devletler (Konsey) ve Avrupa Parlamentosu tarafından tartışılmakta olan Avrupa Komisyonu önerisinin ayrıntılarını ortaya koymaktadır.

Komisyonun Önerisi Nedir?

Avrupa Komisyonu AB’nin Yedinci Araştırma Çerçeve Programı 2007-2013 (7.ÇP) için iddialı bir taslak önermiştir. Alt başlığı “Büyüme için Avrupa bilgi araştırma alanını oluşturmak” olan 7.ÇP, AB’nin rekabet ve istihdam ihtiyaçlarına cevap vermeye yöneliktir. Komisyon özellikle 7.ÇP bütçesinin 6.ÇP’a göre iki katına çıkarılmasını (2007-2013 döneminde 67.8 milyar Avro) önermektedir. Komisyon önerisine göre 7.ÇP dört belirli program etrafında düzenlenecektir.

1. İşbirliği

Amaç: Kilit alanlarda, sanayi ile araştırma kurumlarının işbirliği sayesinde Avrupa’ya liderlik konumu sağlamak. İşbirliğine dayalı proje ve ağyapılardan (network) ulusal araştırma programlarının koordinasyonuna kadar, ulus-ötesi işbirliği faaliyetleri ile yürütülen araştırmalara destek sağlanacaktır.

İşbirliği programı, operasyonel olarak özerk ve hem kendi içinde tutarlılık ve uyum gösteren, hem de ortak ilgi alanına giren araştırma konularında temalar arası yaklaşımlara izin veren alt-programlar halinde düzenlenmiştir. Dokuz tema belirlenmiştir:

- Sağlık
- Gıda, tarım ve biyoteknoloji
- Bilgi ve iletişim teknolojileri
- Nanobilim ve nanoteknolojiler, malzemeler ve yeni üretim teknikleri
- Enerji
- Çevre (iklim değişikliği dahil)
- Ulaşım (havacılık dahil)
- Sosyo-ekonomik ve beşeri bilimler
- Güvenlik ve Uzay

Bunlara ek olarak, Euratom Çerçeve Programı’na dahil iki tema daha vardır:

- Füzyon enerjisi araştırmaları
- Nükleer bozunma ve radyasyon korunması

2. Fikirler

Amaç: Avrupa düzeyinde rekabeti canlandırarak bilim temelinin mükemmeliyetini güçlendirmek. Özerk bir Avrupa Araştırma Konseyi kurularak, araştırma grupları tarafından tek tek veya işbirliği ile yürütülecek ve tüm bilimsel ve teknolojik alanlarda (mühendislik, sosyo-ekonomik ve beşeri bilimler dahil) Avrupa çapında birbiriyle rekabet eden “çığır açıcı araştırmalar” desteklenecektir.

3. İnsanlar

Amaç: Araştırmacıların kariyer hedeflerini ve hareket kabiliyetlerini güçlendirmek. Bireysel araştırmacıları destekleyen ve “Marie Curie” aksiyonu diye adlandırılan faaliyetler, Avrupa araştırmalarında insan potansiyelini, eğitim, hareket kabiliyeti ve Avrupa’da araştırma kariyerlerini destekleyerek geliştirmek amacıyla güçlendirilecektir.

4. Kapasite

Amaç: Avrupa bilim topluluğunun mümkün olan en iyi yetkinliğe sahip olması için araştırma yetkinliklerini geliştirmek. Avrupa çapında araştırma ve yenilik (inovasyon) yetkinliklerini geliştirecek faaliyetler desteklenecektir: Bunlar, araştırma altyapıları, araştırma-güdümlü bölgesel gruplar, AB’nin “yakınlaşma” (convergence) bölgelerinde araştırma potansiyelini geliştirmek, “bilgi bölgeleri” oluşturmak amacıyla bölgesel araştırma aktörlerini bir araya getirmek, KOBİ’ler için ve onlar tarafından yürütülecek araştırmalar, “toplumda bilim” konuları, uluslararası işbirliği için “yatay” faaliyetler olarak sıralanabilir.

Bu programların ayrıntıları yıl içinde daha sonra, belirli yasa teklifleriyle ortaya konacaktır.

Bu Çerçeve Programın öncekilerden farkı ve benzerliği nedir?

Önerilen Yedinci Çerçeve Programının geçmişle devamlılık özelliği güçlüdür. Avrupalı ortakların konsorsiyumu ile girişilen projeler programın merkezinde yer almaya devam edecek ve bu projelerin temaları aşağı yukarı aynı kalacaktır. Program bir Avrupa Araştırma Alanı (European Research Area - ERA) kavramını geliştirmeye devam edecektir. Kaynaklar daha önceki programların iyi çalışmış olan, Marie Curie, KOBİ faaliyetleri, ortak projeler, Mükemmeliyet Ağyapıları gibi unsurlarını geliştirmek ve çoğaltmak için kullanılacaktır. Devamlılık hedefi yedi yıl sürecek bir programla (bir ara değerlendirme olması mümkün) desteklenecektir.

Program çeşitli yenilikler de getirmektedir.

7.ÇP’ın çok önemli bir özelliği işleyişinin önemli ölçüde basitleştirilmesi olacaktır. Mali Yönetmeliğin gelecekte gözden geçirilmesine paralel olarak, programı muhtemel katılımcılar için mümkün olduğu kadar sadeleştirmek için önlemler düşünülmektedir. Avrupa Komisyonu küçük şirketler ve araştırma gruplarının temsilcilerinden – programa katılmakta en çok güçlük çektiği görülen gruplar - oluşan bir ‘etki deneme-yansıtma kurulu’ (sounding board) kurmuştur. Bu etki deneme-yansıtma kurulu, programı basitleştirmek için getirilen önerilerin gerçekten arzulanan etkiyi yaratıp yaratmadığı konusunda danışmanlık yapacaktır.

Temalar üzerinde araçlardan daha fazla yoğunlaşmakla, program daha esnek ve sanayinin ihtiyaçlarına daha iyi ayak uydurabilir hale gelecek ve katılımcılar için de sadeleşmiş olacaktır.

Program Avrupa sanayisinin gereksinimlerine, Teknoloji Platformları ve yeni “Ortak Teknoloji Girişimleri” sayesinde, geçmişte olduğundan daha fazla eğilecektir. Avrupa kamuoyunun en önemli ilgi alanlarında, özellikle Avrupa Teknoloji Platformlarında sanayi ile diyalog içinde belirlenen projeler olacaktır.

Program ilk defa olarak bir “Avrupa Araştırma Konseyi” kuracak ve bu yolla Avrupa biliminin, Avrupalı hakemler tarafından değerlendirilen en iyi örneklerine maddi destek sağlayacaktır. Nerede ve nasıl yapılmış olursa olsun Avrupa’daki araştırmaların en iyi örneklerini bulup çıkaran böyle bir organ, Avrupa düzeyinde ilk defa varolacaktır.

Diğer bir yenilik unsuru, üniversiteler, araştırma merkezleri, kurumlar ve bölgesel yönetimler gibi bir bölge içindeki araştırma ortaklarını, araştırma potansiyellerini güçlendirmek amacıyla bir araya getiren “bilgi bölgeleri”nin geliştirilmesi olacaktır.

7.ÇP aynı zamanda, büyük çaplı Avrupa araştırma projeleri için Avrupa Yatırım Bankası’ndan (EIB) kredi almayı kolaylaştırarak, araştırmaya özel yatırımı teşvik eden bir “Risk-Paylaşımına Dayalı Finansman Kolaylığı” içerecektir. Bu mekanizma EIB’nin araştırma ve teknolojik geliştirmeye (RTD) daha fazla kredi vermesini sağlayacaktır.

Komisyon bu programı geliştirirken araştırma camiasına danışmış mıdır?

Yeni öneri, ilgili taraflarla bir yıl kadar süren müzakerelere dayanmaktadır. Önerinin ana unsurları bir süredir tartışılmakta olup bir sürpriz yaratması beklenmemektedir. Komisyonun Haziran 2004 duyurusunda önerdiği yaklaşım, bilim camiasının güçlü desteğine sahiptir.

Şubat 2005’te Nokia’nın Teknoloji Politikaları Başkan Yardımcısı Dr. Erkki Ormala başkanlığında bir Uzmanlar Kurulu, son beş yılın Avrupa Araştırma ve Geliştirme Programları konusunda bir değerlendirme raporu sunmuştur. Kurul bu programların Avrupa’nın bilgi temeline önemli bir katkıda bulunduğu ve Avrupa’nın yenilik (inovasyon) potansiyeli üzerinde pozitif bir etkisi olduğu sonucuna varmıştır.

Öte yandan Kurul, bu pozitif etkinin gelecekte devam ettirilebilmesi için daha fazla kaynağa gereksinim olduğu sonucuna varmıştır. Kurul sanayiden, özellikle KOBİ’lerden daha fazla katılım olmasını, sadeleşmiş ve basitleşmiş bir idare ile radikal yenilik ve risk-alma üzerinde daha fazla durulmasını tavsiye etmiştir.

Komisyon çeşitli bilim insanları grupları, bilim örgütleri ve diğer şemsiye kuruluşlarla siyasi ya da teknik düzeyde çok sayıda toplantı yaparak yeni program hakkındaki fikirlerini tartışmış ve bu geniş camianın görüşlerini mümkün olduğu kadar çok dikkate almaya çalışmıştır.

Avrupa Parlamentosu ile Konseyi’nin Haziran 2004 Siyaset Belgesine verdikleri cevaplar, Komisyon’un önerisini kaleme almasında çok yardımcı olmuştur.

Komisyon programı nasıl basitleştirecektir?

Yedinci Çerçeve Programın yönetsel ve mali kuralları ile süreçlerini basitleştirmek onun başarısında çok önemli bir rol oynayacaktır. Komisyon programın her aşamasında uygulamaya yönelik bir dizi önlem önermektedir. Bu önlemler şunlardır:

- Maddi destek sistemini akılcılaştırmak – basitleştirilmiş fon sağlama araçlarına dayalı yeni bir yaklaşım.
- Jargondan arınmış ve kullanıcı dostu olan daha basit ve daha az bürokratik bir dil kullanmak
- Belgelerin sayısını ve hacmini azaltmak.
- Katılımcılardan isteneceklerin sayısını azaltmak ve daha hafif bir sunum süreci yerleştirmek.
- Projenin onaylanmasından önceki kontrolleri azaltmak.
- Konsorsiyumların özerkliğini artırmak.
- Seçim süreçlerini sadeleştirmek.
- Yeni maddi destek biçimlerini araştırmak ve maliyete dayalı maddi destek sistemini basitleştirmek.

Artan kaynaklar iyi harcanacak mıdır?

Kaynaklardaki artış önerisine karşın, Üye Devletler Avrupa Birliği’nin örneğini izleyerek araştırma ve geliştirmeye ulusal kaynaklarından daha fazla pay ayırmadığı sürece, Avrupa araştırma bütçesi AB içinde kamu harcamalarının %10’undan azını temsil edecektir.

Bütçeye daha fazla kaynak ayrılmasını önermek için birkaç neden vardır:

- AB’nin bütçe yapısı AB’nin siyasal önceliklerini yansıtmalıdır. Bu, büyüme ve istihdamı destekleyen önlemlere (araştırma dahil) ayrılan miktarı artırmak anlamına gelir.
- AB düzeyinde araştırma için harcama yapmak diğer özel ve kamu kaynakları üzerinde bir kaldıraç etkisi yaratmaktadır. Dolayısıyla, Avrupa düzeyinde 70 milyar Avro’luk bir program, toplam miktarın küçük bir yüzdesi (AB GSYİH’sının % 0.1’i, halbuki hedef AB GSYİH’sının % 3’üdür) olmakla birlikte yine de genel olarak harcamaların artmasını teşvik edecektir. Avrupa’da araştırmaya yatırılan her 1 Avro, özel yatırımların 1 Avro daha artmasına yol açmaktadır.
- Siyasi, ekonomik ve bilimsel bağlamda hedeflerin gerçekleşebilmesi için yeterli kaynakla desteklenecek yeni faaliyetler zorunludur.
- Yeterli kaynak eksikliği yüzünden reddedilmek durumunda olan çok sayıda yüksek nitelikli proje önerisi olduğunu da hesaba katmak gerekir. Kaynakların artırılması, Avrupa düzeyinde şimdiye kadar ihmal edilen çok sayıda bilimsel faaliyeti tekrar canlandıracaktır.

Avrupa Komisyonu 7.ÇP’ı uygulamak ve yönetmekten sorumlu olacaktır. Araştırma programlarının yönetiminden Komisyonu sorumlu tutmak için önemli nedenler vardır; bunlar arasında, önceki Çerçeve Programlarda hatırı sayılır bütçe artışları sağlamış olmasını, Avrupa araştırma sahası konusundaki bilgi ve deneyimini, üye ülkelerin bu formüle olan güvenlerini ve AB araştırma siyaseti konusunda sağladığı faydalı geri beslemeyi sayabiliriz. Bununla birlikte, 7.ÇP için değişiklikler önerilmiştir.

Komisyon, çalışanlarının sayısını artırmadan, ikiye katlanmış bir Ar-Ge bütçesi ile uğraşacağı için, politikalarla ilgisi olmayan bütün lojistik ve yönetsel hizmetlerin kendi dışında verilmesini önermektedir. Bunun sonucunda, şu anda sürdürdüğü bazı faaliyetler, özellikle program ve politikaların tanımlanması için faydalı bir geri besleme sağlamaksızın çok sayıda ufak işlemler üreten faaliyetler, Komisyonun sorumluluğu altında olan dış kuruluşlara aktarılacaktır. Avrupa Araştırma Konseyinin (ERC) faaliyetleri de, ileri gelen bilim insanlarının oluşturduğu bir meclisin yönetimi altında özerk olarak çalışan bir dış kuruluşun altında yürütülecektir.

Avrupa araştırmaları neden önemlidir?

Bilgi, Avrupa’nın en mükemmel kaynağıdır. Bilgiye yatırım yapmak şüphesiz AB’nin, sosyal gelişmeyi ve çevrenin sürdürülebilirliğini garanti altına alarak, ekonomik kalkınmayı teşvik etmesi, daha çok ve daha iyi istihdam alanları yaratmasının en iyi, belki de tek yoludur.

Refah ve dayanışma, AB’ni vatandaşları ile yeniden birleştirmek, ve Birliği güçlü bir küresel ortak haline getirmek, AB’nin öncelikli hedefleri olarak belirlenmiştir.

AB’nin araştırma politikası ile bunu uygulamaya yardımcı olacak olan yeni Çerçeve Program, bu hedeflere ulaşmada önemli bir rol oynamaktadırlar. Bilimsel araştırma, AB’nin büyüme ve istihdamı canlandırma planının merkezinde yer alır: Eğitim ve yenilikle (inovasyon) birlikte ‘Bilgi Üçgeni’nin kilit önemde bir parçasıdır. Avrupa, araştırma harcamalarını AB GSYİH’sının %3’üne yükseltmeli ve bu alandaki yetkinliklerini, bilimsel sonuçları yeni ürün, yöntem ve hizmetlere dönüştürerek daha iyi değerlendirmelidir ki “dünyanın en dinamik ve rekabetçi, bilgiye dayalı ekonomisi” haline gelme hedefine ulaşabilsin.

Avrupa düzeyinde yatırım, %3 hedefine ulaşmak için gereken toplamın küçük bir parçası olsa da önemli bir etkide bulunabilir. Örneğin, Avrupa düzeyinde kilit önemde olan altyapıları saptamak, araştırmaya duyulan ihtiyacı belirlemek için kamu/özel sektör ortaklığını teşvik etmek ve belirli bir alanda ulusal araştırma politikalarının koordinasyonunu sağlamak gibi önlemlerin hepsi, ister kamu ister özel olsun araştırma harcamalarının toplam etkinliğini artıracaktır. AB bilimsel araştırmaya yatırım yaparak, üye devletlere ve özel yatırımcılara açık seçik bir örnek sunmuş olacaktır. Avrupa düzeyinde araştırma yatırımı harcamaları, diğer yatırımlar üzerindeki kaldıraç etkisini azamileştirecek alanlara yapılacaktır.